EALLI SÁMEKULTUVRA OVDII GALGÁ RAHČAT GÁVPOGIS
Sámekultuvra ja sámegielat ellet nannosin gávpogiin dán áigge, muhto dat gáibida olu rahčamušaid ovttaskas sápmelaččain ja sámebearrašiin.
SÁRA-dutkanfidnu várás bohtosiid mielde sámeguovllu olggobealde orru sápmelaččat ožžot dušše hárve bálvalusaid iežaset gielain ja gártet dáistalit vai ožžot oba lágas geatnegahtton bálvalusaid. Roavvenjárggas orru Rauna Rahko-Ravanttis leat vásáhusat sámegielat árabajásgeassin- ja vuođđooahpahusbálvalusaid gáibideamis gávpotbirrasis.
- Nieiddaš beasai sámegielat beaivedikšui, mas lean giitevaš. Gávpot goittotge sirddii beaiveruovttu doaresbeallai gávpoga ja fálaldat ii lean šat buohkaide vejolaš geavatlaš sivaid dihte. Dál go nieiddaš lea skuvllas fitne son sámegiela oahpahusa guokte diimmu vahkkus goittotge dán jagi. Váikko ferten leat duđavaš ahte sámegielat bálvalusat gávdnojit, lea dat gáibidan mis vánhemiin olu rahčama ja gáibida ain vai bálvalusaid dássi loktana ja dat seilot. Orru ahte áššit eai ovdán jus ii ieš leat aktiiva ja dat dieđusge orru muhtimin lossat daningo eallimis leat olu earáge áššit maid fertešii fuolahit.
Davvisámegiela dilli lea goit vehá buoret go nuortalaš- ja anárašgielaid dilli. Dál oktage gielda sámeguovllu olggobealde ii ordne nuortalaš- dahje anárašgielat árabajásgeassima. Muhtin skuvllain nuortalaš- ja anárašgiela oahpahusa sáhttá oažžut gáiddusoktavuođain.
SÁRA-dutkanfidnu prošeaktahoavda Lydia Heikkilä lea fuolas dilis, go dán áigge jo 65% sápmelaččain ja badjel 70% sámemánáin orrot sámeguovllu olggobealde.
“Gávpogiin sámekultuvra lea máŋgii dovdameahttun váldoálbmogii, go sii laktásit sámekultuvra dávjá dušše Sápmái ja boazodollui. Váldoálbmogii sáhttá leat váttis ipmirdit, makkár mearkkašumit eatnigielas ja dan geavaheamis ja seailluheamis leat unnitlohkui. Giella lea kultuvra váibmu”, Heikkilä lohká. Dat lea sivvan maid dasa, manin máŋggat giela manahan sápmelaččat háliidit ollesolbmožin oahpahallat giela.
Ii dušše giella
“Sámegiela oahpahusa lassin maid sosiála- ja dearvvašvuođabálvalusat leat dehálaččat sihke olbmuid buresbirgemii ja ealli sámegielaide”, lohká dutki Elsa Laiti-Hedemäki, gii lea iešge gávpogis orru sápmelaš. Vaikko stuorámus oassi sápmelaččain leat guovttegielagat, leat máŋggat bálvalusat, gos suomagiella ii reahká. Ovdamearkka dihte rávvehatbálvalusat galget bastit doarjut máŋggagielat- ja kultuvrralaš sámevánhemiid. Rávvehagas dárbbašit bargoneavvuid vai sáhttet čuovvut máná giellamáhtu ovdáneami nu, ahte eai daga boasttu dahje váilevaš diagnosaid. Maid álgodivššus lea várálaš, jos oktasaš giella váilu ja buohcci ja doavttir dahje divššár eai gulahala. Erenomáš rašes dilli lea sámegielat vuorrasut olbmuin ja muittobuhcciin, geat sáhttet vajálduhttit suomagiela, man leat oahppan vieris giellan. Mielladearvvašvuođabálvalusain fas lea stuorra mearkkašupmi das, ipmirdago terapevtta áššehačča kultuvrralaš duogáža, eandaliigo go gieđahallat rašes áššiid.
Dál, go váldoservodaga bálvalusat eai eandaliige sámeguovllu olggobealde álo vástit sápmelaččaid dárbbuide, máŋggat sápmelaččat gártet báhcit ruoktot vai sáhttit bajásšaddat mánáideaset sámegillii dahje dikšut lagas, sámegielat olbmo ruovttus.
“Sápmelaččat gártet muhtimin válljet bargoeallima ja iežaset kultuvra ja giela sirdima gaskkas. Dát válljen ii leat álki”, dadjá Heikkilä.
SÁRA lea Lappi universitehta jagiin 2015-2018 ollašuhttán, Eurohpá sosiálaruhtaráju ruhtadan dutkanfidnu, mas čielggadit sámeguovllu olggobealde orru sápmelaččaid buresbirgema ja bálvalusdárbbuid. SÁRA loahppaseminára Buorre eallin gávpogis – sápmelaččaid buresbirgen ja bálvalusat sámeguovllu olggobealde ordnejuvvo Helssegis 13.9.2018. Dan sáhttá čuovvut streaman.
Lassedieđut www.saradutkan.fi
Lassedieđut:
Lydia Heikkilä, prošeaktahoavda
lydia.heikkila@ulapland.fi
tel. 040 4844 080
Elsa Laiti-Hedemäki, dutki
elsa.laiti-hedemaki@ulapland.fi
tel. 040 4844 162
Rauna Rahko-Ravantti,
rauna.rahko-ravantti@ulapland.fi
tel. 040 7533 406
|