Čoakkáldatbargu sámi árrabajásgeassima birra almmustahttojuvvo Anáris
Sámi árrabajásgeassin dál – árvvut, vuogádagat ja oassálastin árggas -girjji álmmuštahttindilálašvuohta lea 7.6.2019 Anáris Sámikulturguovddáš Sajosa guovddášlanjas dmu. 16. Dilálašvuohta lágiduvvo sámi árrabajásgeassima guovttebeaivvát ávvuseminára oktavuođas. Dilálašvuođas girjji doaimmaheaddjit plánejeaddji Maria Peltola Oulu universitehtas, doseanta, bajásgeassindiehtagiid doavttir Pigga Keskistalo Sámi allaskuvllas ja Lappi universitehtas ja bajásgeassindiehtagiid doavttir Rauni Äärelä-Vihriälä ovdanbuktet girjji sisdoalu.
Dát bargu goarru oktii áigeguovdilis dieđalaš ságastallama sámi árrabajásgeassima birra. Girjji čuozahatjoavkui gullet árrabajásgeassima áššedovdit, mearrádusdahkkit, bargit, dutkit, vánhemat ja studeanttat sihke buohkat, geaid bajásgeassindiehtagat geasuhit. Sávvamis lea, ahte girji buvttášii ráđi ja inspirašuvnna árrabajásgeassiide ja oahpaheaddjiide. Jearaldagas lea maid diehtogirji ja oahppagirji sámi árrabajásgeassima birra, ja dat sáhttá doarjut sámi árrabajásgeassima gárggiideami. Girji lea pionerabargu sámi árrabajásgeassima birra. Vaikko girji dál álmmustahttojuvvo suomagillii, girjjis gávdnojit sámegielat čoahkkáigeasut juohke artihkkala birra.
Juovlamánus 2016 álgán sámi árrabajásgeassinskuvlejumi ulbmilin lea leamašan vástidit sámi árrabajásgeassima oahpaheaidarbui. Oulu universitehta lágidii skuvlejumi ovttas Sámi oahpahanguovddážiin (SOG), sámedikkiin ja Oulu universitehta Giellagas-instituhtain. Dát girji riegádii skuvlenprošeavtta oktavuođas, ja dan birra šaddan ovttasbarggu geažil.
Girjjis čohkiidit sámi árrabajásgeassima áššedovdiid ja dutkiid sihke bajásgeassin- ja oahpahussuorggi ámmátlaččaid artihkkalat. Buot čállit leat juogo leamašan ollašuhttimin skuvlenprošeavtta dahje sin dutkamušat leat leamašan guovddáš oasis oahpuid sisdoalus. Girjji čállit leat áššedovdit bajásgeassindiehtagiid doavttir Marikaisa Laiti, BGDD Rauni Äärelä-Vihriälä, BGDL Aimo Aikio, Professor Eila Estola, BGDD Raija Erkkilä, BGDM Maria Peltola, BGDD Teemu Suorsa, doseanta, BGDD Pigga Keskistalo ja luohkkáoahpaheaddji Aura Mari Pieski. Lassin plánejeaddji Unni Länsman, BGDM Riikka Kess, BGDD Jaana Juutinen, BGDK Onneli Sieppi ja BGDK Nina Hirvonen ovdanbuktet geahččanguovlluid skuvlejumi plánejeaddji, oahpaheaddjiid ja studeanttaid vásáhusaid ja bargon barggu birra. Bargu juohkkása guovtte oassái. Vuosttaš oassi muitala sámi árrabajásgeassima dáládili birra ja nuppi oasis sámi árrabajásgeassima universitehtaskuvlejumi ollašuhttima ja dasa laktaseaddji dutkamuša birra.
Girjji leat doaimmahan Maria Peltola, Pigga Keskitalo ja Rauni Äärelä-Vihriälä. Maria Peltola lea sámi mánáidgárdeoahpaheaiskuvlejumi plánejeaddji ja universitehtaoahpaheaddji, ja son gárve bajásgeassinpsykologiija suorgái gullevaš dutkosa Oulu universitehtas. Pigga Keskitalo lea Helssega universitehta doseanta ja son bargá veahkkeprofessoran Sámi allaskuvllas Norggas ja siidodoaimasaš universitehtadutkin Lappi universitehtas. Keskitalo lea nákkáhallan jagis 2010 Lappi universitehtas sámeoahpahusa ollašuvvama birra. Rauni Äärelä-Vihriälä lea bajásgeassindiehtagiid doavttir, luohkkáoahpaheaddji ja várrerektor Soabbada skuvllas, Soađegilis. Äärelä-Vihriälä nákkosgirji giellabeassepedagogihka birra gárvvásmuvai jagis 2016.
Girjji namma lea Sámi árrabajásgeassin dál – árvvut, vuogádagat ja oassálastin árggas. Árvvut čujuhit dás sámi bajásgeassima árvvuide, nugo soga ja servoša mearkkašupmái, luondduoktavuhtii, friddjavuhtii ja birgejupmái. Árvvut leat guovddáš sajádagas ja dat oidnojit máŋggaláhkai sámi árrabajásgeassima plánain ja árggas. Geavahagat (praksis, practice) fas leat sosialalaš vuorrováikkuhusas šaddi dábit doaibmat ja orrut vuorrováikkuhusas. Geavahagain gávdno iežas historjá ja dat sisttisdollet sihke daidda laktasit ulbmilat, ideálat ja ovdalis govviduvvon árvvut. Bajásgeassima árggas leage dehálaš hukset oktasaš ipmárdusa sierra doaibmiid gaskkal sihke geavahagaid ahte árvvuid ja dán guovtti ruohttasiin leahkki ulbmiliid birra. Oassálastin (participation) fas oidnojuvvo nu, ahte buohkat leat juo gárvvisin oassálastit dain geavahagain, main doibmet, ja oassálastet oktasaš dili guođoheapmái ja muhttimii. Dehálaš gažaldat lea, makkár lea árggas guđege doaibmi oassálastima ráhkadus.
Girji vuodju sierra artihkkaliin gažaldagaide dan birra, mo mánát ja ollesolbmot oassálastet ja doibmet árrabajásgeassima geavahagain sihke viidásabbot servoša ja servodaga dásis. Girji čájeha dárkkibut, mo guhtege doaibmi sáhttá vaikkuhit dan dillái, mas sámi árrabajásgeassin ollašahttojuvvo.
Lassidieđut:
Maria Peltola, tlf. 044 382 4567, maria.peltola@oulu.fi
Pigga Keskitalo, tlf. 040 484 4153, pigga.keskitalo@ulapland.fi dahje pigga.keskitalo@samiskhs.no
Rauni Äärelä-Vihriälä, tlf. 045 274 8726, rauni.aarela@gmail.com
Čujuhandieđut:
Peltola, M., Keskitalo, P. & Äärelä-Vihriälä, R. (doaim.). (2019). Sámi árrabajásgeassin dál – Árvvut, geavahagat ja oassálastin árggas. Acta Universitatis Ouluensis F13. Oulu: Oulu universitehta
Siidomearri: 198
Girji lea (almmustahttima maŋŋá) fidnemis fierpmis: http://jultika.oulu.fi/Record/isbn 978-952-62-2275-2
Diŋgon / lassidieđut: maria.peltola@oulu.fi
Mánáidgárdeoahpaheaiskuvlejumi ruoktosiiddut: https://www.oulu.fi/ktk/node/56537
|